News - «Մեր ներքին լեգիտիմությունը ուժեղացնելու անհրաժեշտությունը պետք է արտահայտվի նոր Սահմանադրության ընդունմամբ» — Նիկոլ Փաշինյան

Մեր ներքին լեգիտիմությունը հարկավոր է արտահայտել նոր Կոնստիտուցիայի ընդունմամբ, ասում է Փաշինյանը։ 2025-11-22 18:45:00 Մեր ներքին լեգիտիմությունը հարկավոր է արտահայտել նոր Կոնստիտուցիայի ընդունմամբ, ասում է Փաշինյանը։ Կարեն Դեմիրճյան Հանրապետության մարզադաշտում տեղի ունեցավ Հայաստանի պետական մարմինների ներկայացուցիչների առաջին համագումարը. միջոցառմանը մասնակցեցին ՀՀ նախագահ Վահագն Խաչատրյանը, վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը, Ազգային ժողովի նախագահ Ալեն Սիմոնյանը, Կոնստիտուցիոնալ դատարանի նախագահ Արման Դիլանյան, ինչպես նաեւ օրենսդրական, գործադիր, դատական, իրավապահ, տարածքային կառավարման եւ տեղական ինքնակառավարման ոլորտներից, անկախ եւ ինքնավար մարմիններից, հատուկ ծառայություններից, զինված ուժերից, ոստիկանությունից, փրկարարներից, կրթական, մշակույթային ու առողջապահական հաստատությունների եւ այլն աշխատողներ, ուսանողներ, աշակերտներ եւ ավելի քան 7 000 մարդ: Այս մասին տեղեկացնում է կառավարության մամուլի ծառայությունը։ Վարչապետը հանդես եկավ ելույթով՝ «Մերձավորության բանաձեւը պետականության երկարակեցության համար» անունով, որի մեջ, եւ այլ բաների թվում, նա նկատեց. Հարգելի Հանրապետության նախագահ, Հարգելի Ազգային ժողովի նախագահ, Հարգելի Կոնსტիտուցիոնալ դատարանի նախագահ, իմաստավորված բարձր պատիվ ունեցող ներկայացուցիչներ՝ օրենսդրական և գործադիր իշխանություններից, դատական իշխանություններից, իրավապահ մարմիններից, տարածքային կառավարման եւ տեղական ինքնավարության ոլորտներից, անկախ եւ ինքնավար մարմիններից, հատուկ ծառայություններից, սիրելի զինծառայողներ, ոստիկաններ, փրկարարներ, կրթական, մշակութային եւ առողջապահական հաստատությունների պատիվավոր աշխատողներ, սիրելի ուսանողներ եւ աշակերտներ, սիրելի ժողովուրդ, Այս պետական մարմինների համագումարը հայկական պատմության մեջ առաջինն է: Համագումարս ինքն իրենից տարբերակում է պետության, Հայաստանիի դերը եւ իմաստը վերացուցիչորեն նորովի սահմանելու իմաստը եւ ծառայում է որպես միջոց, որը վերխուսնում է ոչ միայն պետության կարեւորությունը, այլեւ երկրի ժողովրդի համար նրա կենսական անհրաժեշտությունը։ Բարձր հասարակական ընկալումը երկրի կապակցվածությունից կախված է նրանից, թե պետական աշխատողներին հանրություն ինչպիսի Tian տեսքով է ընկալում, որովհետև համայնքում քաղաքացին իր պետության հետ փոխգործում է, իսկ պետություն–քաղաքացի կապը՝ քաղաքացինի հարաբերությունները մեզնից եւ մեր համայնքներից կախված են Յուրաքանուց և մեր համատեղ աշխատանքի արդյունքում են ձևավորվում: Այս համատեքստում բոլոր պետական աշխատողները մի համայնք կազմողներ են: Համարժեքության առկայության դեպքում էլ, Power-ը գործաչափությունները, որոնք քաղաքացիների հետ հարաբերությունների եւ մեր համայնքների հիմքերը կազդեն՝ բավականաչափ համատեղ աշխատանքի ձևավորում է պետության որակն ու քաղաքացիների եւ բնակչ բնակավայրերի կյանքի որակը, ինչպես նաեւ պետություն–քաղաքացի հարաբերությունների որակը: Ուստի, թեեւ բոլոր պետական մարմինները գործառնական և տարածքային առանձին են, նրանք պետք է գործեն որպես մեկ մեծ ձեռնարկություն՝ որոշակի ռիթմով, զգացմունքայնությամբ եւ ներդաշնակության համակարգով, ինչպես անկախ, բայց համադրված օպերային նվագախումբ, որտեղ կան օդային, միմյանց խզված փողային և սիմփոնիք բաժիններ, որտեղ յուրաքանչյուր գործիք ներառված է, և որտեղ յուրաքանչյուր երաժիշտ անկախ, բայց կապված է մյուսների հետ եւ ultimately օպերա– orkestrի հետ: Ուրեմն՝ Հայաստա‑րի ներկայացող պետական մարմինների աշխատանքի մեծ շրջանակը որն է մեր ներգործման շրջանակը, որի նկատմամբ մենք պետք է համապատասխան micro-actions-ին կարգավորենք? Այդ մեծ շրջանակը պարտավոր է ապահովել պետության երկարատև գոյությունը: Մեր նպատակն է, որ մեր երկիրը՝ Հայաստանը որպես ամբողջություն, գոյություն ունենա վեց տասնամյակների ընթացքում, 50 տարի, 100 տարի, 150 տարի, 500 տարի, 1000 տարի եւ դրանից հետո։ Բնականաբար հասկանում եմ, որ եթե մեր մտածողությունը սահմանվում է 50–100 տարերի տեսանելիությամբ, դա կարող է պարզունակ լինել որպես գործնական խնդիր; ավելի երկար ծրագրավորումը ինքնին կարող է առաջացնել հարցեր։ Եվ սակայն, եթե հազարամյա պետության տեսլությունը չի կարող ձեւավորել օրվա մանր գործողությունները, այն կարող է եւ պետք է ձեւավորի խոնարհ օրը եւ ենթագիտակցությունը: Այս գործոնը եւ միջավայրը կարող են պետությունն ու նրա ժողովրդին զարգացնել ազգային մտածողություն: Ազդակության հազարամյա պետության տեսլությունը գործիք է այսօր արժեքը խորապես եւ լիարժեք ընդունելու համար՝ գալիք հազարամյա ժամանակաշրջանի կարեւոր պահի համար, քանի որ այսօր ամենակարեւոր պահն է, առանց որի գալիք հազարամյակները չէին կարող գոյություն ունենալ: Գործուն օրը չի կարող գոյություն ունենալ առանց այսօր, ուստի ապագան այսօր է: Մեզ անհրաժեշտ է մտածել՝ թե որ գործիքներից ենք օգտվելու մեր հազարամյա ծրագրի իրականացման համար: Հարգելի Հանրապետության նախագահ, Հարգելի Ազգային ժողովի նախագահ, Հարգելի Կոնստիտուցիոնալ դատարանի նախագահ, հարգանքի տուրք ունեցող պետական մարմինների ներկայացուցիչներ, հարգելի մասնակիցներ, սիրելի ժողովուրդ, Լեգիտիմությունը պետք է լինի մեր հարաբերությունների սկզբնակետը: Սա վերաբերում է ինչպես արտաքին, այնպես էլ ներքին հարաբերություններին, քաղաքականությանը եւ որոշումների: Լեգիտիմությունը կառուցվում է այն սովածությամբ, որը չի միայն ճանապարհ հարթում պետություններ և ժողովուրդներ միջև հարաբերությունների համար, այլև ապահովում է անվտանգային մեխանիզմներ: Լեգիտիմությունը, հետեւաբար, անվտանգության հավաստի գործիք է՝ ինչպես անձանց, այնպես էլ պետության համար, եւ լեգիտիմության վրա հիմնված գործունեությունը ոչ միայն պաշտպանում է, այլեւ զգալիորեն բարձրացնում է անվտանգության մակարդակները: Լեգիտիմությունը առավել կարևոր գործոններից է, որոնք պետք է ծառայեն պետության երկարատևության ծրագրին: 因此, Հայաստանի լեգիտիմությունը պետք է շարունակական հանրային օրակարգ լինի, եւ մեր լեգիտիմությունը պետք է ինտեգրվի լեգիտիմության գլոբալ միտումների, միջազգային իրավունքի եւ գլոբալ լեգիտիմության զարգացման հետ: Մեր արտաքին լեգիտիմությունը առաջանում է ՄԱԿ–ի Հերթագրից եւ 1991 թվականի Ալմա-Աթայի Դեկլարացիայից: Տաբեր, ներքին լեգիտիմությունը, իր հերթին, ունի իր աղբյուրները՝ պետության հիմնադիրը՝ հայ ժողովուրդը եւ նրանց ազատ կամքով արտահայտված կամքը: Հարգելի պետական մարմինների ներկայացուցիչներ, սիրելի ժողովուրդ, Ինչպես եմ ասում, կարող է թվալ սովորական տեքստ։ Իրավաբանների եւ երկարազրկված պետական աշխատողների համար դա կարող է լինել մասնագիտական ճշմարտություն։ Սակայն թույլ տվեք շեշտել, որ լեգիտիմության անկյունագծի խախտումն ու պետությունը այս գիտակցությունից չարտադրելը մեր բոլոր խնդիրների աղբյուրն է, եւ այդպիսով դրանց լուծումների կարեւոր նախապայմանը: Լեգիտիմությունը այնպիսի լուծում չի ապահովում բոլոր խնդիրների, միայն կառույցային է եւ խնդիրների լուծմանը միավորող ֆորմուլաների հավաքածու է: Օրինակ, մտածենք, թե ինչպես է լեգիտիմությունը կնքված արտաքին անվտանգության խնդիրների լուծման վրա: Տարիների ընթացքում մենք առերեսվել ենք ռազմատեխնիկական հարաբերությունների կտրուկ սահմանափակումների հետ տարբեր երկրների հետ: Շատ երկրներ պարզապես հրաժարվում էին վաճառել մեզ զենք և տեխնիկա, եւ վճռորոշ պատճառը նրանց մտավախությունն էր, որ մենք կարող ենք օգտագործել这些 զենքերը հայկական ճանաչված տարածքներից դուրս: Այժմ մեզ մոտ այդպիսի սահմանափակումներ չկան, եւ պատճառը այն է, որ մենք կենտրոնացրել ենք Ալմա-Աթայի Դեկլարացիան եւ Հայաստանը պաշտպանության միջազգային ճանաչված տարածքի վրա՝ բոլորկ լեգիտիմությունը արտաքին հարաբերություններում: Ես ուզում եմ կրկին հատուկեցնել. լեգիտիմությունը անվտանգության երաշխավորություն չի ապահովում, բայց բարձրացնում է անվտանգության մակարդակները եւ նվազեցնում է խոցելիությունը եւ բացում բազմաթիվ ժամանակակից անվտանգության գործիքների եւ տեխնոլոգիաների հասանելիությունը: Օգտվելով պարզախոսի դեպքում՝ լեգիտիմությունը նվազեցնում է պատերազմների հավանականությունը, բայց միեւնույն ժամանակ հնարավորություն է տալիս պաշտպանական կարողություններում զգալի, անգամ արտադրական աճ, որովհետեւ ոչ մեկ չի կարող կասկածել պետության իրավունքին պաշտպանել իր միջազգային ճանաչված տարածքային ամբողջականությունը: Ավելին, այդ նույն տրամաբանությունն applies այլ ոլորտներում դիվանագիտական հարաբերություններում ինչպես նաեւ տեղական քաղաքականության մեջ: Սա պետության կյանքի եւ քաղաքացիական հիգիենայի գլխավոր կամաղքն է: Այս իմաստով ես կարևոր եմ համարում մեր ներքին լեգիտիմությունը մղել, որը պետք է արտահայտվի նոր կոնստիտուցիայի ընդունմամբ: Ինչո՞ւ այդ ծրագիրն այդքան կարևոր է: Որովհետև լեգիտիմությունը — sense, որ հայ քաղաքացիները զգում են legal կարգով հանձնի որպես օտար՝ Հայաստանում հաստատված: Օրենսներն ու կանոնները հաճախ ընկալվում են որպես անհարմարություն կամ արգելք, այլ ոչ թե որպես կենսական անհրաժեշտություն: Անշուշտ, կան դեպքեր, երբ կանոնների կամ օրենքների որակն անբավարար է, բայց իրական հարցը ոչ թե այդն է, այլ այն խզվածությունն, որով իրավական կարգը մենք ապացուցում ենք, որ ոչ մի կերպ ժողովուրդը չի զգում այդ կարգը նրանցից ի ծնե ստեղծված: Ես այդ մասին վերանայել եմ Real Armenia ի գաղափարախոսությանքից դասավանդվող իմ դասախոսություններում, եւ եզրակացրել եմ, որ պատմականորեն մեր ընկալումն ու փորձը այնպիսին է եղել, որ սահմանի լեգիտիմությունը օրենքի ուժը երկրագունդից դուրս է դրվել մեզ ապրել: Այս վիճակը մեծ մասամբ բնորոշ է վերջին 500 տարիներին, երբ մեր կենսաբանական կանոնները սահմանabwել էին օտար պետությունները, որոնք գրկում մեր իրավասու գոտինն էին: Ուրեմն, օրենքի ու պետության նկատմամբ խզվածությունը հարվածում է մեր ներքին անվտանգության եւ երկարատևությանն ու խիստ նվազեցվում է կամ խուսափվում է մեզ: Կարծում է, սա կարող էր հաղթահարող լինել մեր անկախ պետության հիմնադրման հետ, բայց ճշմարտությունը իրողություն է, որ դա չի հաղթահարվել, եւ դա ակնհայտ է պետական ծառայողների günlük աշխատանքի մեջ: Ինչո՞ւ հետո 34 տարվա անկախությունից: Ոչը Ադրբեջանի պատճառ չկա, ներքին պատճառ է՝ 1995 թվականին եւ հետո հայ քաղաքացիները չէին զգում constitucional իրավական կարգը իրենցից բխող, որովհետև այն համոզված է, որ 1995 թվականի սահմանադրական հանրաքվեի եւ հետագայում խորհրդաբնակ հանրաքվեի արդյունքները կասկածելի էին եւ ժողովրդավարական վստահությունը պաշտոնական արդյունքներից ավելի մեծ էր: Այնպես որ քաղաքացիների կյանքը կրկին որոշվում էր այլոց կողմից, ոչ թե քաղաքացիների կողմից: Կոնստիտուցիան, հարգվածիակների, քաղաքացիների համաձայնությունն է կյանքի կանոնների մասին, քաղաքացին–քաղաքացի եւ քաղաքացի–պետություն հարաբերությունները կարգավորող կանոններ: Եվ այդ կանոնները արդյունավետորեն فقط այն ժամանակ կաշխեն, երբ ժողովրդին իսկապես ընդունվել եւ հաստատված կլինեն, այսինքն՝ իշխանության քվզակ չէր: Այդ պատճառով organic constitutional process, որի արդյունքը կլինի քաղաքացիների ազատ ընդունումը նոր Կոնստիտուցիայի, անչափ կարեւոր է մեր state's longevity եւ security agenda–ի համար: Դա անհրաժեշտ է ուժեղացնելու բնավորական կապը պետության եւ քաղաքացու միջեւ, ստեղծելու կենսաբանական կապ իրավաբանական կարգի եւ քաղաքացու միջեւ; այսօր այդ կապը կամ զրոյական է, կամ շատ թուլացած է, քանի որ քաղաքացին չեն զգում այդ կարգը իրենց համար բնականորեն նմանեցված է, որ այս կարգը ծնվում է հասարակությունից: Կրկին կհարցնեն՝ ձեր համար արտահայտված մեծամասնությունը չի կարդում նախագծի տեքստը կամ չի ուսումնասիրում: Առանց մտքում է փաստել, որ իսկապես ժողովրդավարական միconstitutional գործընթացում—որտեղ յուրաքանաչակ քաղաքացին կռվել է յուրաքանչյուր ձայնի եւ յուրաքանչյուր խոսքի համար—քաղաքացիները կստանան առավելագույն տեղեկություններ եւ ըմբռնում Կոնստիտուցիայի նախագծի մասին, նրա նրբություններն ու առանձնահատկությունները: Օրգանիկ և զգացմունքային կապ ապահովելու համար քաղաքացին և օրենքը պետք է ունենա ոչ թե լիակատար տիրապետումով հմտություններ, այլ գոյություն ունեցող միջոցներով: Ոչ մեկը չի կարող սերունդը հասկանալ բեղականության բոլոր նրբություններն, բայց պետք է լինի սերունդների կապի համար ուժեղ կենսաբանական տիակ: Սա քաղաքական գործառույթ է՝ հասարակությունը պետք է զարգացնի այդ զգացողությունը՝ կա: Մեր քաղաքական խնդիրն է այդպիսի հասարակական կապը դնել պետության հաստատման աղբյուրի հետ, որը կլինի ժողովուրդը, եւ հաստատել լեգիտիմության հիմքերը եւ համապատասխան պատասխանատվության զգացումը, որը միայն կլինի ժողովրդի ազատ ընդունումների միջոցով: Ինչպե՞ս նոր Կոնստիտուցիա եւ ոչ թե constitucional amendments: Որովհետև Հայաստանին սա ներկայացնում է նոր քաղաքական բովանդակություն, նոր իմացություն, պետական ավանդի դիսկորդություն; եւ ինչպես Նոր Հոսիտենտը ասում է՝ նոր գինի՝ նոր որռանքներում: Այս նոր դոկտրին ներում է քաղաքացինին՝ սիրում եք ձեր պետությունը այնպիսի կերպ սիրելով, ինչպես ինքներդ ձեզ: Բայց այս վերարկուն կմնա միայն որպես slogans, եթե չկա օրգանիկ կապ օրենքի կարգին եւ քաղաքացին, կապը ստեղծող կենսաբանական–քաղաքական գործընթացով, որը բերում է այդ կապին ծնունդ: սա Կոնստիտուցիայի ընդունման կենտրոնական նպատակներից է: Նոր Կոնստիտուցիան պետք է լուծի նաեւ another engineering challenge: այն պետք է ապահովի օդաչափությունը, իսկապես for long-term operation; օդաչափությունն կարող է վնասվել, եթե մեր տեսլությունը այն շոշափող—մեքենա, ինքնաթիռ կամ տիակավորող—չի պարզ եւ միավորյալ: Ուստի կարեւոր է, որ նոր Կոնստիտուցիայի ընդունումը հանրաքվեով տեղի ունենա 2026 թվականի խորհրդարանական ընտրություններից հետո: Սա թույլ կտա բոլոր ուժերին ներկայացնել իրենց դիրքորոշումները Կոնստիտուցիայի ծրագրի վերաբերյալ ժողովուրդին քարոզարշավի ընթացքում, եւ քաղաքական մեծամասնության դիրքորոշումն ապա կկազմի վերջնական նախագծի որոշիչ կողմը: Հարգելի Հանրապետությունից նախագահ, հարգելի Ազգային ժողովի նախագահ, հարգելի Կոնստիտուցիոնալ դատարանի նախագահ, ինսա նյութեր պետական մարմինների ներկայացուցիչներ, սիրելի մասնակիցներ, սիրելի ժողովուրդ, Պետությունն է մեր ժողովրդի մեծագույն ձեռքբերումը, նրա մեծ և անհամեմատելի արժեքը: Պետությունն ու դրա շահերը եւ երկարատևությունը պետք է դառնան մեր բարձրագույն քեզացումը, ազգային իրողությունը: Պետությունն է մեր ինքնությունը, եւ մեր ինքնությունը՝ մեր պետությունը; սա ոչ միայն մի slogan է, այլ մեր ժողովրդի պատմության եւ ծագման կենտրոնական ըմբռնում: Պետությունն այո, ինքնությունն ունի յուրակի վերջի նպատակ: Բայց յուրաքանչյուր նպատակ նաեւ միջոց է ավելի բարձր նպատակների հասնելու համար: Այս ելույթը եւ այսօր մեր ընտրությունը պարզ է՝ Հայաստանի պետականությունն օրենքի կայունության միջոցով ապահովելու է քաղաքացիների ազատությունը, անվտանգությունը, բարօրությունն ու œhappiness-ը՝ այդ ամենը միջազգային ճանաչված ինքնիշխան տարածքում: Մենք միջոց ենք համարում երեք գաղափարներին՝ պետությունը, ինքնությունը, երջանիկությունը: Այս երեքները միաժամանակ նպատակներ են եւ միջոցներ; դրանք շարժվում են թվագծային կամ խոչընդոտավոր խողովակում: Պետությունն է բարձրագույն նպատակ եւ ինքնության պահպանման եւ զարգացման միջոց; մեր պետությունն ու ինքնությունը նպատակներ են եւ միաժամանակ միջոցներ՝ ազատության, բարօրության եւ անվտանգության ապահովման համար; երջանիկությունը՝ հիմնված պետության եւ ինքնության վրա, բարձր նպատակ է եւ միաժամանակ միջոց՝ արդիականացնելու եւ զարգացնելու մեր ինքնությունը եւ մեր պետության երկարատևությունը, որպեսզի մենք ավելի արդյունավետորեն ծառայենք state's շահերը: Հարգելի այցելողներ, սիրելի ժողովուրդ, Պետության թաղման եւ նրա theoretical–ideological հիմքերի շուրջ քննարկումները մեր երկրում ոչ միանգամյա հարց չեն, եւ այսօր ես սա մնայուն խնդիր եմ համարում, որ պետք է լուծվի պետական մակարդակով: Պետության տեսականի եւ գաղափարաբանական հիմքերի շուրջ public, political եւ state life–ում քննարկումները պետք է շարունակվեն, որովհետեւ առանց դրանց հնարավոր չէ պահպանել մրցունակությունը փոփոխվող եւ արագ զարգացող աշխարհի մէջ: Բայց տեսությունն միայն նախաբանից չի; այն պետք է առաջնորդի մեր բոլոր գործնական որոշումներին: եւ այդպիսի առաջնորդ հանդիսանալու համար այն պետք է քննարկվի, մեկնաբանվի, բացատրվի, եւ դարձվի concrete projects and programs, daily life–ի ընթացքի մեջ, որպեսզի մենք այսօր ապրենք՝ ապագայի համար եւ ոչ թե երեկի: Մարդը բարձր արժեք է, եւ պետությունն առավել բարձր արժեքի ծառայող է: Այս է աւանդույթ, որ մեզ մոտ հնչել է հազարավոր տարիներ, եւ դեռ շարունակում է. այս նշանաբանը քննարկման խառնուրդ չի: Բայց հարցը այլ տեղ է՝ ինչպես պետք է պետությունը ծառայի մարդու նկատմամբ, եւ մարդու բարձրագույն արժեքը ինչպես պետք է արտահայտվի: Մեր պատասխանն է, որ պետությունը մարդուն հզորացնի, իսկ մարդը պետությանը՝ հզորացնի: Դա ենթադրում է ավելի խորը այս հարցի մի շարք մեկնաբանություններ՝ ինչպես պետությունը պետք է հզորացնի մարդուն եւ մարդը պետությունը: Մենք կարծում ենք, որ մարդը կարող է հզորացվել միայն կրթությամբ: Բոլոր մակարդակների կրթություն եւ կրթության շարունակականությունը: Կրթություն, որն սկսվում է մանկապարտեզից, շարունակվում է դպրոցով, քոլեջով եւ/կամ համալսարանով, հետագա ուսուցմամբ, վերազինելով, ոչ փառադաշտային կրթությամբ եւ շարունակական միջոցառումներ ընդգրկող կրթունակության բարձրացման նպատակով աշխատանքի շուկայում: Կրթությունը, որը սկսվում է մանկապարտեզից, շարունակվում է դպրոցով, քոլեջով եւ/կամ համալսարանով, հետագա կրթությամբ, վերապատրաստմամբ, ոչ ֆորմալ կրթությամբ եւ շարունակական աշխատանքային կարողությունները բարձրացնելու միջոցառություններով: Սա ոչ մի կրկնություն չէ՝ եթե անցյալում ունեինք կրթության մի ռազմավարություն այլ ռազմավարությունների մեջ եւ կրթությունը կարեւորում գործողությունների շրջանում, այժմ կրթությունը բոլոր ոլորների ռազմավարությունն է: Մեր աղքատի դրդումն ազատելու ռազմավարությունը կրթությունն է, քանի որ այսօր Հայաստանում աղքատի ամենամեծ պատճառը գործազրկության մակարդակի անկայունության պատճառով է՝ աշխատանքի շուկայի մեջ մրցակցային կարողությունների անկատարության եւ կրթության անհավասար հասանելիության պատճառով: Ահա թե ինչու «300 դպրոցներ, 500 մանկապարտեզներ» ծրագրի ռազմավարական նշանակությունը: Դա ծրագրի էական հիմքն է, քանի որ որոշում է ոչ միայն յուրաքանչյուր երեխայի ճակատագիրը, այլ նաեւ մեր պետության ճակատագիրը: Մենք ներկայումս ավարտում ենք «300 դպրոցներ, 500 մանկապարտեզներ» ծրագիրը եւ սկսել ենք հաջորդը՝ ևս 300 դպրոց եւ մանկապարտեզ, որոնցից 50-ը կառուցվելու են մյուս 300-ից, իսկ մնացածները տեղում կշարունակվեն: Մանկապարտեզը ոչ միայն նախակրթական կրթությունը ներկայացնելու մասին է; այն հնարավորություն է տալիս երիտասարդ մայրերին շարունակել կրթությունը եւ աշխատել: Հաշվի առնելով այս խումբը, անհրաժեշտ է տարածաշրջաններում զարգացնել արհախորժակային եւ ոչ-формալ կրթական համակարգեր՝ հնարավորին չափ խրախուսելով մասնավոր հատվածի մասնակցությունը կրթական ծրագրերի հաստատմանը: Համապաշար կրթական ծախսերի համընդհանուր համակարգը սոցիալական վարկերով նույնպես ծառայում է այս նպատակին, եւ մենք պետք է շարունակենք նրա արդյունավետությունը զարգացնել: Այս ռազմավարության ավարտը Academic City–ն է, որն անշուշտ մեծ խոչընդոտ կդնի Հայաստանի ապագա զարգացման համար: մարդը հզոր է կրթությամբ, եւ այլ մի ճանապարհ չհայտնի է մարդուն հզորացնելու համար, եւ հետեւաբար պետականության ռազմավարությունը մարդուն հզորացնելը կրթությունն է: Եվ այսպես պետք է մարդը պետությանը ուժի տա՞? Կրթությունը, որն ստացվել է պետական աջակցությամբ, պետք է ապահովի ավելացված արժեք: ապագա գործարարի կրթությունը դառնալու է տնտեսական աճի եւ պետական եկամուտների բարձրացման աղբյուր; ապագա ուսուցիչների եւ կրթության տեխծանների կրթությունը կներկայան տŕ: ապագա գիտնականի կրթությունը կհանգեցնի գիտափորձերի եւ նորարարությունների; ապագա առողջապահության աշխատողի կրթությունը կբերի ավելի արդյունավետ առողջապահությանը; ապագա պետական պաշտոնատարի կրթությունը կհանդիսանա ավելի լավ կառավարման եւ ավելի բարենպաստ տնտեսական միջավայրի հիմք եւ այլն: Մեծ ցուցակը կարող է շարունակվել: ապագա իրավագետների եւ արդարադատության կապը, ապագա ոստիկանների կրթությունը իրավունքի եւ հանրային կարգի եւ հակահանցագործության պայքարի միջոցով, եւ այլն: Շատ կարևոր է, որ պետական մարմինները տեղադրեն իրենց նպատակները՝ ինչի համար են դրանք միտված գործում: Պետական մարմինների գործունէության համակարգային նպատակը քաղաքացիների շահերն են, իսկ այդ շահը, ինչպես բազմիցս ասել եմ, տնտեսական զարգացման վրա է հիմնվում: Ինչո՞ւ Հայաստանի հանրային շահը պետք է լինի տնտեսական զարգացում: քանի որ մարդը բարձրագույն արժեք է, իսկ այդ արժեքի իրացումը տեղի է ունենում միայն տնտեսական զարգացման միջավայրում: Հնարավոր չի մարդամամ բարձրակրթության, առողջության, մարդու իրավունքների եւ ազատությունների ապահովումը տնտեսական զարգացման առանց: Լրամասնությունը հակառակ կերպով կարդալիս էլ չի փոխի էությունը: Օգտակար է նշել, որ արտաքին անվտանգությունը նաեւ տնտեսական գործոն է: երկրի անվտանգության ապահովումը նշանակում է երկրի ներսում տնտեսական ակտիվության հնարավորության ապահովում, ինչը, իր հերթին, բերում է պետական եկամուտների ավելացում, ինչը բարձրացնում է անվտանգությունը եւ ընդլայնում է տնտեսական գործունեության հնարավորությունները: Հաշվարկենք, որ արտաքին անվտանգությունը ներառում է ոչ միայն ռազմական ենթակառույցներ, դրամական ծառայություններ, Ազդակային ծառայություններ եւ այլ ինստիտուտներ: Անվտանգությունը չի սահմանափակվում միայն արտաքինով, այլ նաեւ ներքին անվտանգության խնդիրներով, նախ ք crime–ին դեմ պայքարից; քրեական ենթամշակույթը իբրև տնտեսական զարգացման խոչընդոտ է: Կարգավորելու իրականության համար օրենքի պահպանումը, էներգախնայողությունը, ֆինանսական-բանկային համակարգը, ճանապարհները, գյուղատնտեսությունը, առողջապահությունը եւ այլն—բոլորը անվտանգության գործոններ են: Մարդը, նրա իրավունքները եւ տնտեսական զարգացումը կազմում են շրջանաձեւ գործընթացի մի մասնիկ, որի սկզբը դժվար է նշել: Բայց պետական յուրահատկ առաքելությունը է ապահովել այդ կրկնող շրջանային նվազանցողությունը ավելի հարթ եւ ավելի պատշաճ քայլերով առաջխաղացումները: Այս իմացությունը մեր առօրեական աշխատանքում խորը անհրաժեշտություն է: Այս համատեքստում ես ուզում եմ ընդգծել երկու հատկություն: Օրգանական կապ հաստատելով օրենքի և անկախ ժողովրդավարական ժողովուրդի միջև՝ պետական մարմինները կընդունեն յուրաքանչյուրը քաղաքացուն որպես անմիջական գործավար; այսինքն՝ մեր բազավորությունը crescer արարող հասարակություններին ավելացնենք քաղաքացիներին որպես գործատուն դարձնելը, որով այն հայտկվում է: լեգիտիմության ռազմավարությունը կօգնի ստեղծել ավելի արդար պետականություն, որովհետև ամենահավgesetzt ավերակ ամենաշյան ռեսուրսված մեխանիզմը բնակչի համար է լեգիտիմությունը, այսինքն իրավականությունը: Educaţia՛ -ը կօգնի մեզ օրենքներ եւ կանոններ ընդունելու, որոնք ծառայում են մարդու առջեւ, եւ ոչ թուլացնում են նրան; օրենքի իմաստը կդառնա խուսափելի ռացիոնալ towardsชีวิต, զարգացման համար, եւ ոչ հակառակը: Իսկ պատրվանով, հաճախ մենք lacks քրեակառքային աճի խոչընդոտները կրթական համակարգում: Երկար ժամանակ կան մի շարք դեպքեր, երբ estatal մարմինները անկեղծորեն լավ գործ արելու համար ցանկություն ունեն, բայց չգիտեն ինչպես անել: դա հարթում է արդեն խազված արտահայտությունը սառեցված ՌԴ վարչապետ Չեռնենկոյի հայտնի խոսքից: «Մենք ուզում էինք լավագույնը, բայց ստացվեց ինչպես միշտ»: Դա շատ լուրջ խնդիր է: Էական է հասկանալ public sector–ի մասնակիցների ցանկությունը reform–ի մաս լինելուն եւ պետական զարգացմանը ծառայելուն: Բայց public sector–ի նախաձեռնողականությունն ու արարողությունը հաճախ մարում է արագ, քանի որ հանրային ծառայությունները չեն միշտ ունեն մոտիվացնող համակարգեր կրթության, ինքնազարգացման եւ հանրային ծառայությունների կարողությունների համար: Այս պատճառով նաեւ հանրային ծառայության համար ավելի խոշոր մասնագիտական մարդկանց շուկա տանումը դառնում է հայտնի, քանի որ շատ բարձր որակավոր անձիք լքում են պետական sector-ը: Ես կխոսեմ երկու կողմից: Ովքե՞րը տուժում են ոչ դարագրած աշխատավարձերից public sector–ում: անշուշտ քաղաքացին: այս միջավայրի պատճառով քաղաքացին անում է վատ որոշումներ, նույնիսկ վատացնում է լավ որոշումների արդյունքները, առերեսվում է կոռուպցիայի ռիսկեր, եւ արհամարհանք: այս կապակցությամբ գաղափարախոսական աշխատանք, որպեսզի խթանենք պետական աշխատողների բարոյական խթանները, հնարավոր ու անհրաժեշտ է, բայց չի արդյունավետ լինի եթե չհամագործակցի մոտիվացնող համակարգերի հետ, եւ այս դա պետք է հանրային ուժերի կողմնորոշմամբ է: Մենք կշարունակենք շարժվելPublic service–ի հետաքրքրությունը բարձրացնելու եւ հանրային ծառայության համար գրավչությունը ընդլայնելու միջոցով, որովհետեւ սա մեր պետական-կենտրոնացված ռազմավարության անհրաժեշտ մասը է: Անհամբերաբար կկայացնենք Պիլոտային Ծրագրի Պերֆորմանսի-Արժեների եւ խրաշ, aimed at testing a pay-for-performance system. A key feature of this program is that a portion of the additional remuneration will be directed toward improving public employees’ education, which will inevitably raise the quality of the state bodies’ work. As part of public administration reforms, we will consistently strive to create in public bodies an inclusive, competitive, excellence-promoting working environment, and the implementation of the above system serves exactly this goal. I also want to note with pride that as a result of reforms we have implemented, today in Armenia a teacher who is also a public servant can earn 700,000 drams, and a regular soldier who is also a public servant can earn 700,000 drams. In response to this, some teachers deny it, saying I am a teacher and I earn only 75,000. But this concerns education and voluntary certification; we are not saying all teachers earn 700,000 drams, we are saying that a teacher can earn 700,000 drams, and we say this because such teachers exist in Armenia today. The aim of this discourse and policy is precisely to introduce the right personal incentives so that teachers, soldiers, and public workers are motivated to improve themselves and reach higher levels of training and professionalism. Some people look for negative connotations in our strong focus on education, trying to portray us as viewing our citizens as illiterate. Like in any country, Armenia has illiteracy. But like in any country, Armenia has thousands, tens of thousands, or hundreds of thousands of educated people; no one knows everything. There is no one who knows everything, and therefore everyone has something to know, and there should be motivation to enable as many people as possible to do so. This is the government’s responsibility. Against this backdrop, I find it important to return to the statement that the person is the highest value. How is this understood on average by Armenians? Statistically, this is understood as: the person is the highest value, and the state must take care of the person. This is correct, and as I said, there is no objection to this. But if the person is the highest value for the state, that same person must also be the highest value for himself. If the state must take care of the person, the person must also take care of himself. Otherwise it is hard to imagine how the state will care for the person if the person does not take care of himself—through a healthy and active lifestyle, through adherence to the law, through relationships with neighbors and the environment, and ultimately through his own commitment to pursue education. I also acknowledge that this is a mindset we must cultivate from kindergarten, hence the “300 Schools, 500 Kindergartens” program as the starting point. But we, as adults, cannot go back and begin to instill a mindset in the kindergartens we have built. Therefore, today we must sow this mindset within ourselves so that we can sow it in our children. And this responsibility primarily concerns state workers, because they in any case set an example for our children and not only for children. I want to emphasize that statehood, citizenship, and belonging are also educational topics, and I am not confident that in our educational plans and practices we have reached the necessary level in teaching these topics. Our education system should direct students’ and trainees’ outlook toward Armenia’s legitimacy, sovereignty and independence, and strengthening its state interests. This agenda should, in general, become the foundation of public solidarity and unity, something that we have discussed for so long with so little result in Armenia. Why has Armenia failed to cultivate public solidarity and unity? Because we have not recognized that public solidarity also requires aerodynamic dynamics, so to speak. Opposing and mutually exclusive views about the state’s long-term vision cannot form the basis for public solidarity. Public solidarity can be formed when there is a common understanding of the state’s long-term vision, and debate should concern the paths and methods of implementing that strategy or the most effective application of those methods. And we must base our public solidarity on the state’s ultimate value, its longevity, anchored in legitimacy and education, and on humanity’s ultimate value. Հարգելի Հանրապետության նախագահ, հարգելի Ազգային ժողովի նախագահ, հարգելի Կոնստիտուցիոնալ դատարանի նախագահ, հարգանքի տուրք ունեցող իրավասու մարմինների ներկայացուցիչներ, սիրելի մասնակիցներ, սիրելի ժողովրդին, ձեր համագումարը...